بررسی اقلیمی ابنیه یزد

استان یزد از سرزمین های قدیمی و تاریخی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت ۳۰۰۰ ساله است. این استان در میان ایالت های قدیمی و بزرگ پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته و از معابر و گذرگاه های مهم در ادوار تاریخی محسوب می شده است. استان یزد به دلیل سخت گذر بودن راه ها و محدودیت منابع آبی و غیره، از درگیری ها و جنگ های سیاسی تاریخ کشور ایمن بوده و مانعی عمده در تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومت های بزرگ و کوچک حاشیه و پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده است.
از مظاهر فرهنگ مادی و معنوی که مردم این خطه از خود به جای گذاشته اند، نشانه هایی از مهر و آناهیتا، زندان اسکندر، برج و بارو و کهن دژهای بزرگ و عظیم، پناهگاه های متعدد موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده ها و مزارها و نشانگر فرهنگ و تمدن نیاکان مردم این منطقه چه قبل و چه بعد از دوره اسلامی است.
شهر یزد دارای ۷۰۰ هکتار بافت تاریخی است، بنای آن را گاه به اسکندر مقدونی و گاه به یزدگرد نسبت می دهند. اما در افسانه ها بناکننده این شهر را «ضحاک» می دانند. چنانچه به نقل از معین الدین نطنزی آورده اند که خطه یزد را ضحاک ساخت و آن را زندان ضحاک خواند. به هــر حال نمی توان منکر تاریخ بیش از دوهزار و پانصد ساله این شهر شد، چرا که آتش آتشگاه یزد در حدود ۲۵۰۰ سال است که به خاموشی نرفته است.
پژوهشگران بافت یزد را یکی از چهار کانون عمده مدنیت در زمان ماد در حوزه شرق ایران دانسته اند. در آن هنگام، این شهر در مسیر شاهراه باستانی ری ـ کرمان و پارس ـ خراسان قرار داشت و آن را از سرزمین های دوردست ماد می دانستند. اولین توسعه جدی شهر در زمان آل بویه در سمت جنوب شرقی و با حصارکشی بود و در این زمان مرکزیت شهر مسجد قرار داده شد. در دوران آل مظفر توسعه به سمت جنوب غربی برده شد و هفت دروازه به دیواره های جدید شهر افزوده شد. در دوران تیموری مرکزیت شهر میدان و حسینیه امیر چخماق قرار داده شد و توسعه شهر از شرق انجام گرفت یزد امروز به صورت یک شهر توریستی مورد نظر کارشناسان و خاورشناسان قرار دارد و به علت قرار گرفتن بر سر راه بندرعباس و جزایر خلیج فارس، شهر یزد حالت صادرات و وارداتی پیدا کرده و یکی از پایگاه های اقتصادی کشور شده است. همچنین وجود میراث فرهنگی با ارزش در یزد بر اهمیت بیشتر این شهر می افزاید.

● خصوصیات معماری

از ویژگی های بافت یزد حفاظت تمامی معابر، حیاط ها و ساختمان ها در برابر عوامل جوی و به خصوص باد است. همچنین از باد و آفتاب با روش هایی چون بادگیر و هور نورها به بهترین شکل ممکن استفاده می شود.
بافت در این فضاها، به هم فشرده و متصل است و کوچه ها باریک و نسبتاً طولانی و در مسیر یک خط شکسته اند، کوچه ها گاه مسقف و یا دارای ساباط هستند. تمامی فضاهای شهری در این بافت ها محفوظ اند تا بتوانند انسان را از گزند باد و آفتاب برهانند. کوچه های کم عرض با دیوارهای بلند در کنار کوچه ها ایجاد سایه می کنند و عابرین را از گزند آفتاب در امان نگه می دارند. همچنین به دلیل پیچ در پیچ بودن این کوچه ها، باد در آنها شکسته می شود و عابران از گزند بادهای موسمی آزار کمتری می بینند.
در شهر یزد تمامی بناها به جز حمام دارای حیاط مرکزی اند، حیاط در وسط ساختمان به همراه حوض و باغچه است و این دو عامل باعث افزایش رطوبت نسبی در آن ناحیه و در نتیجه خنک شدن محیط می شود. همچنین به منظور خنک شدن اتاق ها درب های تمامی اتاق ها نیز به سمت حیاط باز می شود. وجود حیاط مرکزی یک راه مقابله با طوفان شن و سرمای زمستان نیز هست.
از دیگر خصوصیات بناهای بومی یزد، استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی بالا و به کارگیری دیواره های ضخیم است. سطوح خارجی بناها نیز اغلب با سفیدکاری پوشانده می شوند تا اثر تابش آفتاب بر آنها کاهش یابد. بخشی از ساختمان در داخل زمین قرار می گیرد تا تبادل حرارت بین داخل و خارج بنا کاهش یابد و نوسان درجه حرارت کمتر شود، لذا کف خانه کمی از حیاط پایین تر است و سقف ها کمی بلندتر شده اند.
به طور کلی می توان گفت که ساختمان های سنتی، برخلاف اغلب ساختمان های امروزی، در ستیز با شرایط طبیعی نبوده، بلکه با استفاده مناسب از این شرایط، در یک همزیستی و بهره وری منطقی در بطن طبیعت قرار داشته اند. بنابراین کلیات بافت شهری یزد را در این موارد می توان خلاصه کرد:
۱) بافت شهری بسیار متراکم و فشرده است.
۲) فضاهای شهری کاملاً محصور است.
۳) کوچه ها باریک، نامنظم و اغلب پوشیده اند.
۴) ساختمان ها متصل و بدون فاصله اند.
۵) نحوه استقرار مجموعه های زیستی براساس جهت نورآفتاب و باد هستند.

● محاسن بافت تاریخی یزد

یکی از دستاوردهای مهم معماری سنتی، تطبیق و فراهم کردن محیط مناسب زندگی در مناطق خشک و بی آب و علف نظیر شهر یزد است که در سطور گذشته به آن پرداخته شد.

پروژه ی بررسی اقلیمی بناهای یزد را در اینجا دانلود کنید

قالب: رر/پاور پوینت

تعداد اسلاید 35